DE EXECUTIE VAN YOLANDE BEEKMAN

Door de televisie serie “Codenaam Intrepid” kent vrijwel heel Nederland de van oorsprong Indische spionne Noor Inayat Khan, die in 1944 als “Madeleine” in de serie door de Duitsers werd terechtgesteld. Dat tegelijk met haar een meisje van Nederlandse Nationaliteit om dezelfde reden werd geliquideerd, weet bijna niemand.
Tekst: Joop Reichart – Foto’s: Archief Jacob Beekman en Guus de Jong.

 

YOLANDE ELSA MARIA BEEKMAN-UNTERNÄHRER
Codenaam Mariette

 
Let op: Het artikel is in 1985 geschreven en in de Panorama gepubliceerd!

Veertig jaar lang heeft verzetsheld en ex- beroepsmilitair Jacob Beekman (65) uit het Overijsselse Kloosterhaar gezwegen. Zelfs z’n kinderen wisten amper iets over de pijnlijke episode uit zijn verleden. Maar nu moet het nu maar eens gezegd worden: waarom is in de Nederlandse geschiedschrijving over de Tweede Wereldoorlog nergens de naam van zijn eerste vrouw Yolande te vinden? Waarom nooit aandacht geschonken aan dat moedige meisje met de Nederlandse nationaliteit, dat op 13 september 1944 in Dachau als spionne werd geëxecuteerd? Terwijl over Noor Inayat Khan, een van de drie andere vrouwen met wie ze die morgen werd terechtgesteld, een televisieserie is gemaakt, die in ons land liefst twee keer was te zien. Die serie: Codenaam “Intrepid” heeft bij hem toch meer losgewoeld dan hij wil toegeven. Want er is bovendien nog die ergernis over allerlei storende fouten en klunzigheden in het filmverhaal: de manier waarop Noor, ofwel Madeleine, aan haar eind kwam, hoe ze kennelijk op elk gewenst moment met Engeland contact had, dat er nooit iemand op de uitkijk stond, als ze seinde en dat het hoofdkwartier zonder codeboeken te raadplegen bij de eerste morsetekens van Madeleine precies wist waar het over ging. En Jacob Beekman kan het weten, want hij werd in 1943 in Engeland klaar gestoomd om boven bezet gebied te worden gedropt en net als Noor Inayat Khan kreeg ook hij een belangrijk deel van zijn opleiding op de radioschool in Thame Park, nabij Oxford. Hij heeft de van oorsprong Indiase zelfs een keer ontmoet, toen hij door zijn aanstaande vrouw, ook een agente in opleiding aan haar werd voorgesteld. Wie kon die vredige lenteavond bevroeden dat deze twee meisjes anderhalf jaar later in Dachau hand in hand zouden worden geëxecuteerd? Inmiddels kent het grote publiek Noor Inayat Khan, codenaam Madeleine, als een moedige agente. Zijn vroegere vrouw Yolande die wel in een paar Britse Standaardwerken over de toenmalige Engelse Geheime Dienst SOE (Special Operations Executive) wordt genoemd en daarin om haar moed en onverzettelijkheid geprezen, is echter in ons land totaal onbekend. En dat neemt Beekman de vaderlandse geschiedenisschrijvers bijzonder kwalijk. Tot zijn voldoening hangt in Dachau wel een marmeren gedenkplaat waarop de naam van Yolande samen met die van Noor en twee andere agentes, staat vermeld. Over die televisieserie gesproken; het verhaal van de jonge Jacob Beekman en zijn latere vrouw zou evengoed een verfilming waard zijn en evenals Codenaam “Intrepid” de elementen spanning, romantiek en onvervalst drama bevatten. Het zal niet vaak zijn voorgekomen dat een getrouwd stel, beiden als agent opgeleid, in bezet gebied is afgezet.

Het begint al als de 19 jarige Jacob Beekman in mei 1940 betrokken raakt bij de verbitterde gevechten rond het vliegveld Ypenburg, waar het Nederlandse Leger in eerste instantie een aanval van Duitse luchtlandingstroepen kan afslaan en zelfs krijgsgevangenen maakt. Maar een gewonnen slag maakt nog geen gewonnen oorlog en Jacob komt na de capitulatie bij de Marechaussee in ‘s-Heerenberg. Als snel rijpt het plan naar Engeland te gaan “om iets te doen voor de geallieerde zaak” en zijn kans komt als hij in 1942 twee Franse krijgsgevangenen aanhoudt die uit Duitse krijgsgevangenschap zijn ontsnapt. Samen met hen ontkomt hij naar onbezet Frans gebied. Inmiddels staat hij al genoteerd in het politieblad en verzoekt een annonce in een plaatselijke krant om inlichtingen. Na gevaarlijke omzwervingen bereikt hij via Spanje, Curaçao en Canada eindelijk na maanden Engeland en wordt hij ingedeeld bij de Prinses Irene Brigade. Zijn “carrière” raakt in een stroomversnelling als hem wordt gevraagd of hij het zou aandurven om naar Nederland terug te gaan. Als “agent”. Jacob zegt “Ja” en begint dan in februari 1943 aan een lange periode van training. Hij leert met handwapens en springstoffen om te gaan, sabotage te plegen en een verzetsgroep te organiseren . Ook krijgt hij les in morse. Dat seinen doet de jonge Zwollenaar zo bedreven, dat hij opvalt en wordt uitgenodigd voor een opleiding als radiotelegrafist. “Dat ik daar “Ja” op heb gezegd, is achteraf mijn geluk geweest, anders was ik snel naar Nederland gestuurd en hadden de moffen mij ook op staan wachten. In die tijd speelde namelijk het “Englandspiel”.

(Het Englandspiel was de naam waaronder de Gestapo en de Abwehr van maart 1942 tot april 1944 vanuit Nederland radiocontact onderhielden met de Britse Inlichtingen diensten. De Duitsers maakten daarbij gebruik van de code van een in hun handen gevallen Nederlandse agent. Door dit “spel” waren zij in staat misleidende informatie aan de Britten door te spelen en voor het verzet bestemde agenten op te vangen. Pas nadat 53 agenten waren gearresteerd, kwam men er in Engeland achter dat er iets niet klopte, red)(zie ook het boek Englandspiel van Jelte Rep ISBN 90 26945612)

Jacob Beekman is dubbel gelukkig want niet alleen ontsnapt hij aan een zekere dood, maar bovendien ontmoet hij op de radioschool in Thame Park het meisje dat kort daarna zijn vrouw zal worden: Yolande Unternährer, een Zwitserse van geboorte. “Het was een knappe meid. Ze viel me meteen op. Ze was erg vriendelijk tegen iedereen, stopte zelfs de sokken van de jongens. Ik zocht contact en we kregen verkering. Yolande zat bij de Franse sectie van de SOE. Ze sprak voortreffelijk Frans, want ze was in Parijs opgegroeid. Op een avond zei ze tegen me: “Ik wil dat je iemand ontmoet, een vriendin van me”. En dat was die Noor Inayat Khan. Een onopvallend meisje, zeker niet knap, o nee, en ik verbaasde me er toen al over dat ze een meisje met zo’n donker uiterlijk naar Frankrijk wilden sturen. Die zou volgens mij teveel opvallen. Ik weet nog niet waarom Yolande mij aan Noor voorstelde, ik denk dat ze wilde dat Noor onder de mensen kwam, want ze bleek weinig contact te hebben en volgens mij was ze wat eenzaam”.

Jacob leert z’n vriendin in mei 1943 kennen en al in augustus, na een degelijke verloving trouwt hij haar. “We waren verliefd. We wisten allebei dat de kans dat we het er levend zouden afbrengen klein was, maar daar dachten we niet lang over na. We wilden gewoon een beetje geluk en lol in ons leven. Het was een oorlogshuwelijk. De leiding had wel bezwaar tegen die trouwerij, maar stemde uiteindelijk toe. We kregen een diner aangeboden en zijn drie dagen op huwelijksreis geweest. Toen moesten we allebei weer verder met onze opleiding. Yolande was trouwens verder dan ik, en kon elk moment in Frankrijk worden afgezet. We hebben nog twee weekenden samen in London doorgebracht”.

Trouwfoto van Sergeant Jacob Beekman en Yolande Unternährer, Augustus 1943.

“We hebben het er nog even over gehad of ze wel naar Frankrijk zou gaan. Ze had van de leiding SOE France te horen gekregen dat ze, nu ze was getrouwd, niet meer naar het vasteland hoefde. Maar Yolande had geantwoord: “Ik heb deze opleiding gehad, ik laat jullie niet in de steek”. Ze vroeg me wat ik daarvan vond en ik zei haar dat ik geen enkele druk op haar zou uitoefenen. Ze moest het zelf weten. De laatste keer dat ik Yolande heb gezien, was op het station van Kings Cross in London, toen we afscheid van elkaar namen”.

In september 1943 gaat Jacob op oefening naar Schotland. Hij is al langer in opleiding als gewoon, maar gezien de twijfels die er ook binnen de Nederlandse sectie van SOE bestaan over het wel en wee van de gedropte agenten in ons land, wordt hij nog niet uitgestuurd maar op een nuttige manier beziggehouden. Als hij twee weken later naar Thame Park terugkeert, is Yolande al naar Frankrijk vertrokken. Uit logboekgegevens die Beekman later kreeg, blijkt dat zijn vrouw op 17 september met een speciaal vliegtuigje, een Lysander, samen met een stel andere agenten ten noordoosten van Angers is afgezet. Met een van de volgende Lysanders komt een met potlood geschreven brief terug dat ze vaak aan hem denkt en op een goed adres ondergedoken zit. Maar al in februari 1944 wordt Jacob samen met zijn in London wonende schoonmoeder naar het Victoria Hotel geroepen , waar een officier hen vertelt dat Yolande gevangen is genomen en in een Parijse gevangenis zit. Volgens de officier leeft ze nog wel. “Dat was natuurlijk een slag voor me. Ik was zelf agent en wist dus verdraaid goed wat er ging gebeuren. Ze zou onherroepelijk uit de weg worden geruimd. Het klinkt nu misschien gek, maar ik had meteen alle hoop verloren.” Pas veel later is het Jacob’s beurt om naar bezet gebied te gaan. Op 28 augustus 1944 wordt hij met een Halifax bommenwerper in Twente gedropt. Op zak ? 25.000,- voor de Raad van het Verzet, wapens, een zender een zender en nieuwe foto’s van de koningin voor in de illegale bladen.

Dit koffertje met dubbele bodem is van speciaal agent Jaap Beekman, codenaam Maurits . Hij is gedropt om sabotagetrainingen te geven voor verzetsmensen. Het koffertje bevindt zich in het verzetsmuseum in Amsterdam.

Dan begint het leven van agent “Maurits”, die in totaal 13 wapendroppings verzorgd in het oosten, alsmede de binnenkomst van vijf agenten. Vanuit zijn schuilplaats seint hij nog een paar keer naar Engeland of er nieuws is over Yolande. Tweemaal krijgt hij het antwoord dat ze still alive, nog steeds in leven is. “Maar ik vertrouwde het niet, want ze gingen mij natuurlijk niet vertellen dat ze dood was. Zo gis was ik wel. Later bleek ook wel dat ze twee weken nadat ik in Nederland was aangekomen, was doodgeschoten”. Als het gebied waar hij zit door de Canadezen is bevrijd, is voor “Maurits” de oorlog afgelopen en gaat hij weer als Jacob Beekman naar Engeland. Meteen begint hij een zoekactie naar z’n vrouw, maar niemand kan hem helpen. Pas op 7 maart 1946 krijgt zijn schoonmoeder een brief van het “Air Ministry”, dat “gezien de tijd die inmiddels is verstreken en het ontbreken van enig nieuws over uw dochter, helaas moet worden aangenomen dat ze is overleden”. Haar dood wordt officieel vastgelegd op 1 mei 1945. Jacob heeft zich er inmiddels allang mee verzoend dat zijn vrouw is overleden, en zijn pessimisme blijkt gegrond als hij van hetzelfde ministerie op 5 juli bericht krijgt dat “tijdens onderzoek naar oorlogsmisdaden in Duitsland” is komen vast te staan dat “uw vrouw in de vroege uren van de dertiende september door de Duitsers in het concentratiekamp Dachau is doodgeschoten”. Een paar dagen later ontvangt hij een uitgebreide brief waarin uit de doeken wordt gedaan wat er precies is gebeurd. Yolande Beekman blijkt al op 15 januari in de buurt van Saint Quentin te zijn gearresteerd en vervolgens te zijn overgebracht naar de gevangenis van Parijs. Op 12 mei wordt ze in gezelschap van zeven andere agentes met de trein naar Karlsruhe gebracht en daar worden ze ieder apart in de vrouwengevangenis ondergebracht. Ze deelt haar cel met een politieke gevangene, Frau Hagen, die later over Yolande vertelt dat ze niet slecht behandeld werd en door het nieuws van de invasie zienderogen opfleurde. In de middag van 12 september 1944 moeten Yolande en twee collega-agenten, Eliane Plewman en Madeleine Damerment, zich gereedmaken voor een reis. Ze worden overgedragen aan twee leden van de Gestapo, die hen met de trein naar Dachau brengen. In de nacht komt het gezelschap in het concentratiekamp aan en de volgende morgen worden ze met een nekschot om het leven gebracht en vervolgens gecremeerd. Volgens de brief is niet bekend of aan de meisjes het doodvonnis is voorgelezen.

In de jaren na de oorlog- Jacob Beekman is inmiddels met een Engelse vrouw hertrouwd – raakt hij allengs meer op de hoogte. Hij komt in het bezit van boekjes en boeken waarin de naam van zijn eerste vrouw meermalen wordt vermeld. Zij blijkt radiotelegrafist te zijn geweest van de beroemde verzetsheld Gustave Bieler, die tegelijk met haar werd gearresteerd toen de zender waarmee Yolande berichten naar Engeland seinde eenmaal was gepeild. “Dat de moffen haar zender hebben ontdekt, is niet zo verwonderlijk. In het boek SOE in France verbaast de schrijver M. Foot zich over het feit dat zij maandenlang vanuit hetzelfde huis, op hetzelfde uur, op dezelfde dagen van de week berichten doorseinde. Kennelijk, zo is de theorie, vonden Yolande en Bieler het beter om vanuit een veilig adres te seinen dan om steeds op zoek te gaan naar andere adressen, waarvan ze dan maar moesten afwachten of die betrouwbaar waren. Maar zo schrijft die man ook, London had moeten ingrijpen. De verantwoordelijken hadden dit nooit mogen toestaan en al eerder moeten werken met zogenaamde flexibele uitzendschema’s. Toch waren Yolande (codenaam Yvonne) (op een ander stuk wordt een andere codenaam gegeven: Mariette; Hans) en Gustave Bieler volgens een door Foot geïnterviewde ex-agent “het beste duo dat je op dit gebied maar kon voorstellen” en mede dankzij hen werkte het spionagenet Musician voortreffelijk Ook E.H. Cookridge is in zijn boek Set Europe A Blaze, over de SOE operaties in West Europa, vol bewondering voor Yolande Beekman, die hij “de evenknie in moed en vastberadenheid” noemt van de befaamde kapitein Bieler. Deze was met zijn groep actief in de omgeving van Saint Quentin, een belangrijk industrieel centrum en daardoor een spoorwegknooppunt. Bovendien lag Saint Quentin in het hart van een gebied dat wordt doorkruist door kanalen. Waarover veel militair materiaal werd vervoerd, Vandaar dat de sluizen in dit gebied voortdurend doelwit waren van de RAF. In de lente van 1943 werd besloten dat de SOE France het saboteren van deze kanalen de hoogste prioriteit zou geven. Gustave Bieler werd een van de verantwoordelijken voor deze operatie. Yolande was, zo blijkt uit dit boek. Na haar landing in Frankrijk oorspronkelijk naar Lille gedirigeerd, een belangrijke industriestad, maar kreeg na een levensgevaarlijke tocht, waarbij ze haar zender en uitrusting in twee koffers meesjouwde, uit Engeland het bericht zich bij Bieler in Saint Quentin te voegen. Daar installeerde ze haar zender in de Rue de la Fère, bij Odette Gobeaux. Toen de Duitsers fanatiek op het verzet jaagden, omdat ze werden geteisterd door de ene sabotagedaad na de andere, verhuisde ze naar het nabijgelegen gehucht Fonsommes.

Op 15 januari valt de Gestapo binnen.

Intussen was de verzetsgroep van Noor Inayat Khan ofwel Madeleine verraden en mede door het “spel” met haar zender -Madeleines code was in vijandelijke handen gevallen- kregen de Duitsers informatie over andere verzetsgroepen. Het verraad en de arrestatie van Noor zijn Yvonne uiteindelijk noodlottig geworden. Op 15 januari terwijl ze net samen met Bieler in Cafe Moulin Brulé in Saint Quentin zit, valt de Gestapo binnen. Enkele weken later wordt Gustave Bieler geëxecuteerd. Volgens Cookridge hebben de Duitsers Yolande ondanks mishandelingen niet aan de praat gekregen. Uit de boeken is Jacob Beekman ook aan de weet gekomen dat Yolande en Noor Inayat Khan de laatste twee dagen van hun leven bij elkaar waren.

Madeleine Damerment

Eliane Plewman

Noor Inayat Khan

Op bevel van de Gestapo chef Kaltenbrunner uit de gevangenis werd gehaald, voegde zich plotseling Noor Inayat Khan bij hen, die de nacht daarvoor uit Pforzheim naar Karlsruhe was overgebracht. Volgens verschillende auteurs hebben de vier vrouwen geen weet gehad van hun noodlottige bestemming en genoten zij zelfs van het schitterende landschap dat zich buiten de trein voor hun ogen ontrolde. Pas de volgende morgen, toen zij twee aan twee moesten knielen bij een muur waar bloedspatten op te zien waren, beseften de agentes waarschijnlijk pas dat het afgelopen was. Zij pakten elkaars hand en werden met een nekschot gedood.

Enkele jaren terug hoort Jacob Beekman pas van een vriend dat in Dachau een marmeren plaquette hangt met de vier namen van de doodgeschoten agentes. En afgelopen zomer (1985 red.) , eenenveertig jaar na haar dood bezoekt hij met zij huidige vrouw het concentratiekamp. Het wordt een emotionele terugtocht naar zijn verleden. Nauwgezet reconstrueert hij hoe Yolande die nacht door de hoofdpoort het kamp is binnen gekomen. Op een afgelegen stuk van het Dachau complex vindt hij zelfs de smerige cellen waarin de vrouwen zaten opgesloten. Ook vindt hij de plek waar ze zijn neergeschoten.

De steen voor de muur waar ze zijn geëxecuteerd. Boven de steen is duidelijk de “bloedgoot” te zien; de gegraven goot waar het bloed in weg moest stromen na de (vele) executies. De plek is links achter in de hoek net buiten het kamp. Als je er ooit komt rechts, schuin achter het Crematorium.

Tot zijn voldoening ziet hij op de marmeren gedenkplaat in het crematorium ruimte onder naam van zijn ex-vrouw dat ze een hoge onderscheiding heeft gekregen.

Plaquette aan de muur links om de hoek bij de eerste crematorium oven.

 
Here in Dachau on the 12th of September, 1944, four young woman officers of the British forces attached to Special Operations Branch were brutally murdered and their bodies cremated. They died as gallantly as they had served the Resistance in France during the common struggle for freedom from tyranny. Mrs YOLANDE E.M. BEEKMAN (née Unternährer).
Croix de Guerre avec Etoile de Vermeil.
Women Auxiliary Air Force seconded in Women Transport Service (FANY).

Miss MADELEINE DAMERMENT.
Legion d’Honneur, Croix de Guerre avec Etoile de Vermeil.
Women Transport Service (FANY).

Miss NOORUNISA INAYAT KHAN.
George Cross, Member of the most Excellent Order of the British Empire,
Mentioned in Dispatches, Croix de Guerre avec Etoile de Vermeil.
Women Auxiliary Air Force seconded in Women Transport Service (FANY).

Mrs ELIANE S. PLEWMAN (née Browne Bartroli).
Croix de Guerre avec Etoile de Vermeil
Women Transport Service (FANY).

 
Daar heeft hij nooit wat van geweten. In het archief verstrekt hij tenslotte nog aanvullende gegevens over zijn oude liefde, die daar ook als Nederlandse staat genoteerd. Hij ziet dat als een poging om Yolande uit de vergetelheid te halen. Dat is ook de reden waarom hij er nu na al die jaren over wil praten. “Noor was niet de enige moedige agente. Er was ook een Nederlandse meid en dat mogen de mensen niet vergeten”.

Bronnen:
PANORAMA (1985)

foto:
1 en 2 Beekman, 3 A’dams Verzetsmuseum, afb 4,5,6 (http 1), 7,8,9 (privébezit en http 1), 10 (Panorama) en 11 (http 1).
Zie ook bronnen Panorama, zie URL’s en privébezit.

Auteur: Ritmeester der Cavalerie (bd) Hans Steenmetz’
mei 2016